Türkiye’nin fiber gerçeği. Türkiye’de ne kadar fiber var? Bilen yok.

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun daha yeni yayımlanan üçüncü çeyrek sektör raporuna göre Türkiye’de Eylül 2019 sonunda toplam 371 bin 305 km fiber ağ bulunuyor. 

Türk Telekom CEO’su ise kendi mevcut ağlarının toplam erişiminin 7.5 mlyon km olduğunu iddia ediyor. Alternatif operatörler ise kendilerine yatırım için fırsat tanınmadığını dile getiriyor. Turkcell ve Vodafone Türkiye cephesi 5G arefesinde Türkiye’nin ihtiyacının çok daha fazla olduğunu, toplam 16-20 milyar dolar fiber yatırımı yapılması gerektiğini, ortak yatırımla bunun 3-4 milyar dolara tamamlanacağını söylüyor.

Peki, sayın Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bile olaya müdahil olarak “Fiber yatırımlara engel olan karşısında beni bulur” demesine sebep olan bu fiber altyapıda durumumuz ne? Muhaliflerin eleştirdiği gibi işimiz içler acısı mı?
Öncelikle, Türkiye’de ne kadar fiber altyapı olduğunu bilmemiz gerekiyor. Ben, tüm bu tartışmaların ve iddiların ışığında kendi araştırmamı kendim yaptım. Türkiye’nin mevcut fiber varlığının yanlış raporlandığını gördüm. Nerede olduğumuzu bilemezsek, ulaşmak istediğimiz noktaya gitmek için ne kadar mesafe kat etmemiz gerektiğini de bilemeyiz. Yani bu tartışmaların hepsi boş.

Erişim hatları, omurgayı ilk kez geçti

Türkiye’de bu varlığı çeyreklik bazlarda Bilgi Teknolojileri ve iletişim Kurumu’un üç ayda bir yayımladığı çeyrek raporlarından takip ediyoruz. BTK da raporda kullandığı kullandığı rakamları, işletmecilerin kendisine ilettiği rakamlardan derliyor.

Bu raporun daha 2 Ocak 2019’da yayımlanan Eylül 2019 sürümüne göre Türk Telekom’un elinde 124.743 kilometresi Omurga yatırımı olmak üzere toplam 294.677 kilometre fiber altyapı var. Alternatif operatörlerin elinde ise 16 bin 629 kilometresi erişim, 59 bin 999’u omurga olmak üzere toplam 76 bin 627 kilometre altyapı var.

Toplamda 184 bin 742 kilometresi omurga, 186 bin 563 kilometresi erişim hatları olmak üzere Türkiye’de 371 bin 305 kilometre fiber altyapısı bulunuyor

Çubuk grafikte alternatif operatörlerin elindeki erişim ve omurga yatırımlarını kırmızı ve turuncu renklerle, Türk Telekom’un elindeki hatları ise mavi renklerle görebilirsiniz. Türkiye’de ilk kez erişim yatırımlarının fiber yatırımlarını 2019 yılında geçtiği bu rakamlardan ortaya çıkan sonuç.

Raporda eksik yatırımlar var

BTK’nın raporlarında sadece ve sadece altyapı lisansı almış şirketlerin raporladıkları rakamlar yer alıyor. Ancak Türkiye’de aralarında belediyelerin ve belediye iştirakleri başta olmak üzere, BOTAŞ, Karayolları Genel Müdürlüğü, TCDD, TEİAŞ ve TANAP Doğalgaz Boru Hattı’nı kuran SOCAR olmak üzere kendi ihtiyaçları için fiber yatırımı yapan kuruluşlardan, altyapı lisansı almamış olanların mevcut yatırımları bu toplam uzunluk içerisinde yer almıyor.

Mesela 2019 yılı sonunda 6 bin kilometre fiber ağa sahip İstanbul Büyükşehir Belediyesi iştiraki İsttelkom ve TANAP projesini yürütürken 1.850 kilometre fiber altyapı yatırımı yapan SOCAR FİBER, altyapı işletme lisansına sahip.
BOTAŞ, Karayolları Genel Müdürlüğü, TCDD ve TEİAŞ’ın ise pek çok belediye ile birlikte altyapı lisansı yok. Bu rakamları raporlarda göremiyoruz. Raporda görebildiğimiz, bu şirketlerin lisansa sahip işletmecilere kiraladıkları hatların toplam uzunluğu. Bence o da hatalı.

TEİAŞ, faaliyet raporlarında mevcut fiber varlığına ilişkin rakamları kamuoyu ile paylaşırken diğer kurumların ellerinde ne kadar altyapı olduğu, bu altyapının ne kadarını kiraladığına dair ayrıntılı bilgi paylaşıyor. Diğerlerinin toplam sahip olduğu uzunluğu bile bilmiyoruz. Bunların arasında BOTAŞ’ın 2009 yılında ihale ile 11 bin 280 kilometre altyapıyı Turkcell’in SuperOnline şirketine kiraladığını biliyoruz. TEİŞ rakamı ise çok daha yüksek. TEİAŞ’ın toplam fiber hat uzunluğu 2018 yılı sonunda 26 bin 765 kilometre. Bunun 8 bin 921 kilometresini kiralamış. Ancak kendi kullandığı ve ileride kiralamaya açık olan 17 bin 844 kilometresi raporda bulunmuyor.

TCDD, Karayolları Genel Müdürlüğü ve BOTAŞ’ın varlıklarını bilmiyoruz. Ancak çeşitli dönemlerde yapmış oldukları kiralama sözleşmeleri olduğunu biliyoruz. Bu rakamlar da alternatif operatörlerin sahip olduğu hat uzunlukları tablosunda yer alıyor, ancak kırılımı yok.

Kiralanan ve raporlanan da örtüşmüyor

BTK raporlarında, alternatif işletmecilerin kendi yatırımları ve kiraladıkları hatlar ayrı ayrı veriler olarak tabloda yer alıyor. Toplam erişim ve toplam omurga rakamları gibi.

Yukarıda anlatmaya çalıştım.
İBB’nin kiraladığı 1.500 km
TEİAŞ’ın kiraladığı 8.921 km
BOTAŞ’ın kiraladığı 11.280 km uzunlukları bilinen işlemler.
Alternatif operatörlerin sadece bu üç rakam ile 20 bin km üzerinde kiralık hat üzerinden hizmet veriyor olması gerekir.

Buna, TCDD, Karayolları ve altyapı lisansı olmayan belediyelerden kiralanan hatları da ekleyin. BTK raporlarında görünen sadece 16 bin 629 kilometre kiralık fiber.

Hadi daha ileriye gideyim. Bu alternatif operatörlerin Türk Telekom’dan kiraladıkları, birbirlerinden kiraladıkları hatlar da var. Bu mesafeler de 16 bin 629 kilometre içindeki kiralık hat rakamının içinde yer alıyor. Ortada tek bir kablo var. Bazen orada, bazen burada baş gösteriyor. Yani toplamda ne kadar fiber altyapımız olduğunu göstermiyor.

Türk Telekom’un 7.5 Milyon Kilometre Fiber Ağı

Son günlerde tartıştığımız diğer bir konuya geleyim. Yazının döngüsü içerisinde tam yeri.

Türk Telekom CEO’su 2019 yılı biterken düzenlediği basın toplantısında mevcut altyapısında kullandığı fiber kabloların ortalama 24 kıldan (liften) oluştuğundan yola çıkarak mevcut 303 bin kilometre (BTK 3. Çeyrek Rakamı 294.677 kilometre diyor) fiber uzunluğunu 24 ile çarparak 7.5 milyon kilometre fiber ağa sahip olduklarını söylüyor.

Dünyadaki tüm regülasyon kurumlarını, uluslararası çatı kuruluşları ITU, OECD, Dünya Bankası taradım. Böyle bir hesaplama metodu yok. Zaten olamaz.

Dünyanın, en fazla kapasiteye sahip olan denizaltı kablosu MAREA, İspanya’nın Bilbao ile ABD’nin Virginia Beach arasında. Aradaki mesafe de, kablonun tanıtımında kullanılan uzunluk da 6.000 kilometre. Türk Telekom’un erişim ağı hesabına göre, kablonun içindeki kılları, lifleri hesaba katarsak, 6.000 kilometreden milyonlarca kilometreye ulaşırız. Ama her yerde 6.000 kilometre olarak kayıtlara geçmiş.

Ancak, Türk Telekom, 2008’deki halka arzındaki broşürlerinde de bu fiber ağ söylemini dile getirmiş ve toplam ağın uzunluğunun 1.3 milyon kilometreye ulaştığını dillendirmişti. O zamanki fiber uzunlukları toplam 130 bin kilometre dolayındaydı.

Bir de olaya, alternatif telekom operatörlerinin kiraladığı hatlar üzerinden bakalım. Çoğunlukla toplam kablo kiralamak yerine, ortak altyapı olarak kablonun içindeki lifler, kıllar kiralanıyor.  1 KM kabloyu iki operatör kiralayınca, ikisi de bu mesafeyi altyapısına ekliyor. Sadece toplam uzunluğun dikkate alınması gerekir.

Mevcut ve ihtiyaç yanlış hesaplanıyor

5G arefesinde, Türkiye’nin fiber altyapı durumu bu. Ancak farklı farklı rakamlarla, hem de doğru olmayan rakamlarla kısır tartışmalar içerisindeyiz.

Türkiye’de sorunumuz, ne kadar fiber kablo olduğu değil. Bu kabloların ne kadar erişim sağladığı. Türk Telekom ve Turkcell, kaç haneye, kaç işyerine fiber erişimi sağladıklarının rakamlarını ayrı ayrı paylaşıyorlar. Bu rakamları paylaşmaya bile tenezzül etmiyorum, çünkü kesiştikleri noktalar var. Aynı binaya hem Türk Telekom hem Turkcell fiber erişimi olan noktalar var. Toplamda bizi ilgilendiren Türkiye’deki 2 milyonun üzerindeki işyeri ve 20 milyona yakın haneden kaçına fiber erişimi sağlandığı. Eve kadar, binaya kadar, kabine kadar vs. toplam fiber hizmetlerini topladığımızda abonelerin yüzde 38’i, 3 milyon abonenin biraz üzeri fiber teknoloji ile sabit internet erişimine sahip.
Türkiye’nin tamamındaki hanelere sabit interneti fiber üzerinden vermek için ne kadar uzunlukta fiber yatırımına ihtiyaç var? Bunu bilmiyoruz. Çünkü nerede olduğumuzu bilmiyoruz ki nereye gideceğimizi bilelim.

Bir de mobil haberleşme açısından önem arz eden baz istasyonlarına ulaşan fiber kablo meselesi var. Türk Telekom, mevcut baz istasyonlarının yüzde 50’sinden fazlasına fiber hat çektiğini açıkladı.

Ne kadar baz istasyonları var? Kaç tanesine fiber hat çekildi? Kaçına daha çekilmesi gerekiyor? Kaç km daha fiber hatta ihtiyaçları var? Bu yatırım için ne kadar para gerekir? Bu soruların cevapları yok. Aynısı Turkcell ve Vodafone için de geçerli. 5G için baz istasyonlarının fiber hatlara erişimi kritik. Ama biz daha kaç baz istasyonumuz olduğunu, kaçında fiber, kaçında radyolink, kaçında bakır kablo olduğunu bilmiyoruz.

Bu rakamları herkes ortaya koyarsa, belki çözüm üretmekte bizim de katkımız olur.

Türkiye’nin fiberde eksiği ne?

Geldik, Türkiye’nin fiberdeki eksiğine. Benim tüm bu rakamlardan gördüğüm, Türkiye’nin omurga açısından fiber altyapı ihtiyacı çoğunlukla karşılanmış görünüyor. Tek eksiğimiz erişim hatları. Yani evlere, baz istasyonlarına gidecek olan fiber.

Durun, hemen linç etmeyin. 1985 yılında Ankara Ulus ile Gölbaşı arasında döşenen yaklaşık 40 kilometre uzunlukta fiber kablo ile başlayan Türkiye’nin fiberleşmesi Türk Telekom Özelleştirmesinin yapılmasından hemen önce 2004 yılı sonunda 91 bin 523 kilometre omurgadan oluşuyordu.

2005 ile 2020 yılları arasında Türk Telekom tarafından yapılan yatırımlara bakarsak, omurga yatırımları neredeyse durmuş durumda. 125 bin kilometreye yakın omurga var. 15 yılda yüzde 30 artırılmış. Alternatif operatörler de 10 yılda 60 bin kilometreye ulaşmış.

Öncelik mi? İhtiyaç duyulmaması mı? Fiber yatırımını hızla geriye dönüştürme tercihi mi? Bu konuların cevaplarını bilmiyorum. Ancak ortadaki gerçek omurga yatırımları neredeyse durmuş.
Belki de omurga için o kadar fazla da yatırıma ihtiyacımız yoktur. Bunun cevabını ise 35 bin köyü olan Türkiye’de santrallere uzanan fiber altyapının ne kadarının tamamlandığının açıklanması ile öğreniriz.
Türkiye’de kaç santral var? Kaç saha dolabı var? Kaçına fiber kablo çekildi? Kaçına çekilmesi gerekiyor? Bu rakamları bilirsek, Türkiye’de omurga kısmında da eksiklik var mı? Yok mu? Öğreniriz.
Mesele Türkiye’de fiber ağın, 10 milyon kilometreyi aşması önemli değil (Alternatif operatörlerin ellerindekini de 24 ile çarpıp, TT rakamına toplarsak bu rakam çıkar), Türkiye’de ne kadar noktaya fiber ağın ulaştırıldığıdır.
Ama ne yazık ki bu rakamları bilmiyoruz. Çünkü ortada veri yok. Doğru veri yok. Doğru hesaplama yok.